Την Τετάρτη 13 Μαρτίου, είχε ανακοινωθεί πως υψηλόβαθμες αντιπροσωπείες της τουρκικής και της ιρακινής κυβέρνησης συναντήθηκαν εκείνη τη μέρα στη Βαγδάτη για να συζητήσουν (1ον) την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, δηλαδή τους Κούρδους του εργατικού κόμματος του Κουρδιστάν ΡΚΚ, και (2ον), σκέψεις για τον αγωγό πετρελαίου Ιράκ-Τουρκίας. Η συνάντηση έλαβε χώρα προπαρασκευαστικά της Συνόδου Κορυφής Τουρκίας-Ιράκ για την Ασφάλεια που φιλοξενείται σήμερα, 22 Απριλίου, στη Βαγδάτη.
Την Τουρκία είχαν εκπροσωπήσει τότε ο Υπ.Εξ. Χακάν Φινταν, ο Υπ.Αμ. Γιασάρ Γκιουλέρ, και ο Ιμπραχίμ Καλίν των μυστικών υπηρεσιών, φανερώνοντας ποιό απ’ τα δύο θέματα κατείχε την προτεραιότητα για την Άγκυρα.
Σκοπός της Τουρκίας ήταν να επιβεβαιωθεί η κοινή διαπίστωση των δύο κυβερνήσεων πως το ΡΚΚ συνιστά απειλή ασφαλείας και για τις δύο χώρες, και να ζητήσει τον χαρακτηρισμό του ως τρομοκρατικής οργάνωσης, ως σημάδι πως η Βαγδάτη είναι αποφασισμένη να καταπολεμήσει εντός της επικράτειάς της τις δυνάμεις του ΡΚΚ. Ειδάλλως, η κυβέρνηση του Ιράκ θα πρέπει να επιτρέψει στην Τουρκία να επιληφθεί. Επρόκειτο για ένα πολύ πιεστικό και ταπεινωτικό δίλημμα ισχύος.
Για την εφαρμογή αυτής της διμερώς κοινής υποτίθεται προτεραιότητας, κεντρικό αίτημα της Άγκυρας προς τη Βαγδάτη ήταν και παραμένει σήμερα κατά την επίσκεψη Ερντογάν η ενεργοποίηση του Κέντρου Κοινών Επιχειρήσεων [Joint Operation Center], κάτι που είχε προτείνει προ διετίας, μέσω του οποίου η Άγκυρα σχεδιάζει να εντοπίζει τις θέσεις, τις κινήσεις, τις συγκεντρώσεις, και τις δυνατότητες των Κούρδων του ΡΚΚ και να προβαίνει σε επιχειρήσεις εναντίον τους. Οι άνδρες του ΡΚΚ καταφεύγουν συχνά στο ιρακινό έδαφος είτε διωκόμενοι απ’ τις τουρκικές ΕΔ είτε για να επιχειρήσουν από κει ανενόχλητοι εναντίον στόχων εντός της τουρκικής επικράτειας, ενώ το ΥRG θεωρείται ο συρικός κλάδος του ΡΚΚ.
Σχετικά με τη διμερή συνεργασία στα ενεργειακά, ο Τούρκος Εκπρ. Τύπου Οντσού Κετσελί είχε αναφέρει στις 13 Μαρτίου πως διεξάγονται συζητήσεις για την ανάπτυξη των πόρων φυσικού αερίου στο Ιράκ και για την εξαγωγή του στις διεθνείς αγορές απ’ τον τουρκικό λιμένα του Τσεϊχάν.
Σχετικά με τον αγωγό πετρελαίου Ιράκ-Τουρκίας, που έχει παραμείνει ανενεργός εδώ και καιρό, ο Κετσελί δήλωσε πως η Τουρκία είχε προτείνει τον περασμένο Οκτώβριο να επαναληφθεί η διοχέτευση και πως είναι έτοιμη, αλλά φαινόταν πως η ιρακινή πλευρά δεν είναι ακόμα έτοιμη να ξαναρχίσει.
Ο Κετσελί είχε προσθέσει πως η Τουρκία ήλπιζε σε μια συμφωνία μέσω διαλόγου και αμοιβαίας κατανόησης, και πως το πετρέλαιο θ’ αρχίσει πάλι να διακινείται μέσω του αγωγού το συντομότερο δυνατόν.
Τέλος, και ενώ η Άγκυρα εξακολουθεί να εξετάζει τα περιθώρια για μια νέα εισβολή βάθους 40 χλμ στην ιρακινή επικράτεια για την καταπολέμηση των Κούρδων του ΡΚΚ, Τούρκοι και Ιρακινοί αξιωματούχοι είχαν δηλώσει τον Μάρτιο πως ανέμεναν τη διήμερη επίσκεψη Ερντογάν στη Βαγδάτη και μιας ημέρας στο Ερμπίλ, που η ιρακινή κυβέρνηση την ήθελε για τα τέλη Μαρτίου, αλλά τελικά επιβεβαιώθηκε ο Τούρκος Αν.Υπ.Εξ. Αχμέντ Γιλντίζ που την τοποθετούσε στο τελευταίο δεκαήμερο του Απριλίου.
Θεματολογία της επίσκεψης Ερντογάν είναι η συνεργασία ασφαλείας, η ανάπτυξη των διμερών πολιτικών και οικονομικών σχέσεων, καθώς και η εξομάλυνση τυχόν αφορμών για εντάσεις μεταξύ Άγκυρας και Βαγδάτης. Η προηγούμενη επίσκεψη Ερντογάν στη Βαγδάτη ήταν το 2012, όταν ακόμα ήταν πρωθυπουργός.
Ο Ερντογάν προσήλθε επικεφαλής αντιπροσωπείας υψηλόβαθμων αξιωματούχων, επιχειρηματιών, και εκπροσώπων διαφόρων επιχειρήσεων.
Πέρυσι, η Ιρακινή Κυβέρνηση είχε προαναγγείλει επίσκεψη Ερντογάν στη Βαγδάτη για τις 26 Ιουνίου 2023, αλλά ματαιώθηκε χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις από τις δύο πλευρές.
Για τη φετινή επίσκεψη προετοιμαζόταν η υπογραφή συμφωνίας ασφαλείας σχετικά με τον έλεγχο των συνόρων και με τη συμμετοχή των ιρακινών ΕΔ στην πάταξη του ΡΚΚ, στο πλαίσιο της οποίας η Άγκυρα ζητεί την ιρακινή συναίνεση για την προρρηθείσα τουρκική εισβολή, αίτημα που δεν είναι βέβαιο πως θ’ αποδεχθεί η Βαγδάτη.
Παρομοίως, έχει παγώσει το αίτημα της Άγκυρας για τη σύσταση του Joint Operations Room που θα διηύθυνε τις επιχειρήσεις εναντίον των μαχητών του ΡΚΚ στα όρη Καντίλ του Κουρδιστάν, με τη συμμετοχή ιρακινών δυνάμεων, τουρκικών, και δυνάμεων των Πεσμεργκά της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν του Βορείου Ιράκ.
Για το Joint Operations Center, η Τουρκία πρότεινε στο Ιράκ ν’ αναλάβει το 30% των εξόδων λειτουργίας του, η ίδια το 20%, και οι Πεσμεργκά το 50%.
Προκειμένου να στρατολογήσει και τη συνδρομή του Ιράν εναντίον του ΡΚΚ, η Τουρκία έσπασε κάποιες αμερικανικές κυρώσεις εναντίον της Τεχεράνης, αλλά μέχρι τώρα οι Ιρανοί έχουν απορρίψει την πρόταση.
Απ’ την άλλη, σύμφωνα με τους Τούρκους, το Ερμπίλ έχει συμφωνήσει να πολεμήσει τις δυνάμεις του ΡΚΚ, εάν επιτραπεί στο υπουργείο άμυνας του Ιρακινού Κουρδιστάν των Πεσμεργκά ν’ αναλάβουν την διοίκηση των επιχειρήσεων.
Σε ανακοίνωση της τουρκικής προεδρίας μετά τη συνάντηση με τον Ιρακινό Πρόεδρο Αμπντούλ Λατίφ Ρασίντ υπογραμμίστηκε σε κάπως επιτακτικό τόνο πως «ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε [στον Ιρακινό πρόεδρο] ότι η Τουρκία έχει προσδοκίες απ’ το Ιράκ για τη μάχη κατά της τρομοκρατικής οργάνωσης του ΡΚΚ, και πως το Ιράκ πρέπει να ξεριζώσει κάθε είδους τρομοκρατία».
Απ’ τη μεριά του, ο Ιρακινός Πρόεδρος Ρασίντ, που είναι Κούρδος, δήλωσε πως το Ιράκ υποστηρίζει τη συνεργασία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, και πως αντιτίθεται στη χρήση της επικράτειάς του για την διεξαγωγή επιθετικών επιχειρήσεων σε βάρος των γειτόνων του. Συμπλήρωσε, όμως, με νόημα, πως το Ιράκ αντιτίθεται εξίσου και σε επιθέσεις σε βάρος της δική του εθνικής επικράτειας.
Στο πρόσφατο παρελθόν, η Βαγδάτη έχει καταγγείλει τις τουρκικές επιχειρήσεις στο ιρακινό έδαφος ως παραβίαση της εθνικής της κυριαρχίας, που οδήγησε στον θάνατο πολλούς αμάχους. Η Άγκυρα είχε απαντήσει πως επρόκειτο για επιχειρήσεις αυτοάμυνας κατά του ΡΚΚ.
Εκτιμάται πως η Τουρκία σχεδιάζει μια ακόμα τέτοια επιχείρηση μέχρι το τέλος της άνοιξης εντός του ιρακινού εδάφους, επομένως οι σημερινές επαφές, όπως και του Μαρτίου, συντελούνται μέσα σε κλίμα αφόρητης πίεσης προς τη Βαγδάτη, με το πιστόλι στον κρόταφο θα λέγαμε.
Ο Ερντογάν είχε τον Φεβρουάριο προειδοποιήσει την τοπική κυβέρνηση της Σουλεϊμανίγια πως η Τουρκία γνωρίζει ότι εκείνη εξακολουθεί να παρέχει καταφύγιο στους τρομοκράτες, παρά τις επανειλημμένες τουρκικές προειδοποιήσεις, πως όταν πρόκειται για την εθνική ασφάλεια η Άγκυρα δείχνει μηδενική ανοχή, και πως θα προβεί σε όποια ενέργεια απαιτείται.
Όσον αφορά τον πετρελαιαγωγό, η Βαγδάτη ισχυρίζεται πως δεν τον επαναλειτουργεί διότι η Τουρκία δεν είναι ειλικρινής όταν υπόσχεται πως θα εξάγει το ιρακινό πετρέλαιο στις διεθνείς αγορές μέσω του Τσεϊχάν, και έτσι η κυβέρνηση του Ιράκ επιδιώκει να φτιάξει έναν εναλλακτικό αγωγό μέσω Συρίας.
Υπενθυμίζουμε τα σημεία συμφωνίας Αράβων του Περσικού Κόλπου με τον Τόνι Μπλίνκεν πέρυσι τον Ιούνιο στο Ριάντ που προβλέπουν άλλα, την αποτροπή δηλαδή της επέκτασης της τουρκικής ισχύος σε Ιράκ και Συρία, όμως με την έκρηξη της κρίσης της Γάζας, όλ’ αυτά έχουν πάει περίπατο, και ο Ερντογάν σπεύδει να επωφεληθεί το κενό επιρροής.
Όσον αφορά τις τουρκο-ιρακινές μεταφορές, το Ιράκ είχε εκκινήσει το 2023 ένα πρόγραμμα κατασκευής του λεγόμενου Αναπτυξιακού Δρόμου, ύψους $18 δισεκατομμυρίων, με σκοπό τη μετατροπή της χώρας σε διαμετακομιστικό κέντρο μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, που θα συνδέει τον λιμένα Μινά’α αλ Φάου αλ καμπίρ στις ιρακινές πετρελαιοπηγές του ιρακινού Νότου με την Τουρκία στον Βορρά.
Πέραν του διεθνούς εμπορίου, ο διάδρομος αυτός αναμένεται να συμβάλει θετικά καί στο διμερές εμπόριο, που το 2022 είχε ανέλθει στα $24,2 δισεκατομμύρια, όμως το 2023 έπεσε στα $19,9 δισεκατομμύρια. Το πρώτο τρίμηνο του 2024, σημειώθηκε άνοδος 24,5% στις τουρκικές εξαγωγές προς το Ιράκ, αλλά πτώση στις ιρακινές εξαγωγές προς την Τουρκία κατά 46,2%, στοιχεία που ενδεικνύουν τις ισορροπίες ισχύος μεταξύ των δύο οικονομιών.
Ένα άλλο θέμα καθαρά ιρακινού ενδιαφέροντος σχετίζεται με τη διαχείριση των υδάτων του Τίγρη και του Ευφράτη, που συνιστούν τις κύριες πηγές ύδρευσης της χώρας, ειδικά αφότου η κλιματική κρίση επιδείνωσε την για πολλά χρόνια ενδημική ξηρασία που πλήττει τη χώρα. Η Βαγδάτη επιζητεί να εξασφαλίσει μεγαλύτερες ροές υδάτων απ’ τα τουρκικά φράγματα στον Βορρά, και η Άγκυρα, όπως συμβαίνει με κάθε χώρα που ελέγχει τα ύδατα κάποιας άλλης, αναμένεται να το εκμεταλλευτεί αυτό για μόχλευση.
Ο Πρόεδρος Ρασίντ μετέφερε στον Τούρκο ομόλογό του την πεποίθηση πως το Ιράκ δικαιούται ένα «δίκαιο μερίδιο των υδάτων». Ενδεχομένως να συμπεριληφθεί κάτι σχετικό με τα ύδατα των ποταμών στα περισσότερα από είκοσι μνημόνια κατανόησης που υπογραφούν σήμερα στη Βαγδάτη.
Μετά τον Ιρακινό πρόεδρο, ο Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν θα συναντηθεί με τον Πρωθυπουργό Μοχάμεντ Σία αλ-Σουντανί, και στη συνέχεια θα μεταβεί στο Ερμπίλ, την έδρα της ημιαυτόνομης κουρδικής περιφέρειας, όπου θα έχει κι εκεί επαφές με την τοπική, κουρδική κυβέρνηση.
Για λίγα επιπλέον συμφραζόμενα, την Τετάρτη 13 Μαρτίου, Άγκυρα και Τεχεράνη υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης για τη δημιουργία ζώνης ελεύθερου εμπορίου και βιομηχανίας μεταξύ τους, όπως επιβεβαίωσε ο Χοσεΐν Γκαρουσί, διευθύνων σύμβουλος του Οργανισμού Ελεύθερης Ζώνης Maku σε συνέντευξή του στο Ιρανικό Πρακτορείο Ειδήσεων [IRNA].
Ο Γκαρούσι είχε πει τότε ότι οι μελέτες σκοπιμότητας για την έναρξη της κοινής ζώνης ελεύθερου εμπορίου-βιομηχανίας βρίσκονται σε εξέλιξη μεταξύ των δύο χωρών.
Αναφερόμενος στην κατασκευή νέου σιδηροδρόμου μεταξύ των δύο χωρών, σχολίασε ότι η ολοκλήρωση της κατασκευαστικής λειτουργίας του σιδηροδρόμου θα τονώσει τις διμερείς εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες.
Συνέχισε λέγοντας ότι δύο διάδρομοι μεταφορών, ο Διεθνής Ανατολικός-Βορειοδυτικός [International East-Northwest Transport Corridor] και ο Διεθνής Νοτιοανατολικός-Βορειοδυτικός [International Southeast-Northwest Transport Corridor] καταλήγουν στην Ελεύθερη Ζώνη του Μάκου, επομένως αυτή η ζώνη μπορεί να σταθεί σημαντική για την τόνωση των εμπορικών δραστηριοτήτων του Ιράν.
Είπε, συνάμα, πως το Maku είναι το τελευταίο σημείο σύνδεσης μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, και στο παρελθόν η ζώνη βρισκόταν στον χάρτη του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» [Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος, Belt and Road Initiative, BRI], προσθέτοντας ότι αυτό δείχνει τη σημασία της στον εμπορικό και επιχειρηματικό τομέα.
Αναφερόμενος στην υπογραφή μνημονίου κατανόησης (MoU) για την έναρξη μιας κοινής ελεύθερης ζώνης μεταξύ Ιράν και Τουρκίας, ο Γκαρουσί είχε προσθέσει ότι η κατασκευή της νέας σιδηροδρομικής γραμμής Μαράντ-Τσεσμέ Σοράγια-Ιγκντίρ-Καρς είναι σε θέση να συμβάλει σε σημαντικό άλμα στη σιδηροδρομική μεταφορά προϊόντων μεταξύ των δύο χωρών.
Η πολιτική της Άγκυρας για την επέκταση της επιρροής της και τη σύσφιξη των σχέσεών της με τη Βαγδάτη και την Τεχεράνη έρχεται σε στιγμές κρίσιμες για την ασφάλεια στη Μέση Ανατολή, και αφού στις 10 Σεπτεμβρίου 2023 είχαν υπογραφεί τα πρώτα ιδρυτικά κείμενα για τον «Νέο Δρόμο των Μπαχαρικών» [India-Middle East-Europe Economic Corridor, IMEC], διάδρομος που θεωρείται ανταγωνιστικός των τουρκικών συμφερόντων, διότι απορρίφθηκαν καταρχήν αιτήματα της Άγκυρας να περάσει μέσα από τουρκική επικράτεια, κι επελέγησαν άλλες διαδρομές που την παρακάμπτουν.
Μολονότι η Ελλάδα δεν συμπεριλήφθηκε στις χώρες που υπέγραψαν εκείνη τη μέρα, το ενδιαφέρον της Αθήνας για συμμετοχή έχει εκφραστεί απ’ τα χείλη του Έλληνα πρωθυπουργού, κάτι που φαίνεται ότι θα μπορούσε να στηρίξει καί η Ινδία, αν και επισήμως δεν έχει δηλώσει κάτι τέτοιο. Προς το παρόν διαθέτουμε, εντούτοις, κάποιες τέτοιες τοποθετήσεις από επιδραστικές φυσιογνωμίες στην Ινδία, όπως του Σαμίρ Σαράν, προέδρου του Observer Research Foundation (ORF), που είναι η πιο σημαντική δεξαμενή σκέψης στην Ινδία με έδρα το Νέο Δελχί και διασυνδέσεις στη Βόρεια Αμερική και τη Μέση Ανατολή.